Nikogo nie zaskoczymy, powtarzając, że bardzo ważnym elementem komunikacji jest umiejętność udzielania informacji zwrotnych. Szczególnie, gdy kierujemy ten wpis do trenerów i nauczycieli pracujących w sporcie (ale przecież także rodziców). Naszym celem jest przekazanie takiego podstawowego pakietu udzielania informacji zwrotnych, wyrażania pochwał i wskazywania obszarów do rozwoju. Być może większość z tych zasad Państwo już dobrze znacie, możliwe też, że będziecie mieć swoje do dodana 🙂
Znajomość zasad pozwala przekazać informację w sposób pozytywny, konstruktywny i skuteczny.
Po pierwsze, informację zwrotną (np. dotycząca wykonywania jakiegoś zadania) warto przekazać tak szybko jak pozwala nam na to sytuacja. Im szybciej podamy ją osobie, tym łatwiej zostanie zapamiętana. Istotny jest także czas i miejsce feedbacku – znajdź ustronne miejsce, aby porozmawiać z daną osobą na osobności (szczególnie, gdy planujesz wskazać jej obszary, które może jeszcze poprawić), zadbaj, żeby chwalić inne osoby publicznie. Podstawowym i niezmiernie istotnym elementem każdej informacji zwrotnej jest skupienie się na zachowaniu jednostki, nie zaś na tym, jaką jest osobą. Swoje zachowanie można w dość łatwy sposób zmienić (mamy na to duży wpływ), natomiast cechy charakteru są odbierane przez większość jako stałe elementy osobowości. Dobrze jest, gdy zachowamy proporcje i przeważą pozytywne, konstruktywne informacje w stosunku do uwag, rezerw zachowania danej osoby (mówi się o proporcji 3:1, 5:1).
Skuteczny i konstruktywny sposób w jaki można przekazywać informację zwrotną został nazwany metodą kanapki. Na początku komunikatu wymieniamy te rzeczy, które nam się podobały w zachowaniu jednostki (ćwiczeniu, wypowiedzi, pracy, którą wykonała), później formułujemy tę rzecz, którą mogłaby poprawić w przyszłości, kończąc pozytywnym aspektem, o którym nie wspomnieliśmy na początku. Do standardowej „kanapki” warto dodać pytanie: „Czy to jasne dla Ciebie?”. Tą wersje podania feedbacku można zapoczątkować pytaniem „Czy chciałbyś, abym udzieli/udzieliła Ci informacji zwrotnej?”, byłaby to tzw. „taca do kanapki”.
W jaki sposób konstruować zwrot pozytywny?
Aby pochwała stała się konstruktywna i efektywna także musi posiadać określoną strukturę. Nie jest ona skomplikowana, wymaga jedynie zaangażowania osoby, która taką pochwałę udziela. Adele Faber i Elaine Mazlish w swojej książce „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły” przedstawia kilka sposobów na to, aby pomóc dzieciom budować pozytywne i realistyczne wyobrażenia o sobie. Odbywa się to także poprze
Informacja zwrotna „kanapkowa”:
- Zwrot pozytywny
- Instrukcja zorientowana na przyszłość
- Komplement/Aspekt pozytywny
Przykład: „Dzisiaj podczas lekcji zauważyłem/łam, że dobrze radziłeś sobie na boisku – szybko biegałeś, celnie podawałeś do kolegów, byłeś tam, gdzie trzeba było, gdy podawał Ci Marcin, piłkę prowadziłeś, tak jak się uczyliśmy, blisko przy nodze.” Dziecko/Uczeń może pomyśleć lub powiedzieć: „Jestem w tym dobry”
Podobnie jak w przypadku przekazania obszarów do rozwoju koncentrujemy się na konkretnym zachowaniu, podobnie w przypadku pochwały powinniśmy dokładnie opisać przedmiot pochwały. Faber i Mazlish opisują, iż dobra pochwała składa się z dwóch części:z umiejętne stosowanie pochwał. Choć książka ta jest skierowana do rodziców, wskazówki w niej zawarte można wykorzystać również w relacji nauczyciel- uczeń.
- Dorosły/Nauczyciel opisuje z uznaniem, co widzi lub czuje.
- Dziecko/Uczeń, po wysłuchaniu opisu, potrafi pochwalić się samo.
Tę zależność najczęściej można dostrzec u dzieci w wieku szkolnym (od 6-7 do 10-12 lat).
Tak skonstruowane pochwały spowodują, że dzieci/uczniowie będą bardziej świadome tego, co potrafią i miały dla siebie większe uznanie. Rezultat ten będzie możliwy do osiągnięcia poprzez wnikliwą obserwację, koncentrację na pozytywnych stronach wykonania i późniejszy szczegółowy opis. I choć wymaga to większego zaangażowania i wysiłku ze strony dorosłych, powoduje zdecydowanie więcej satysfakcji u dzieci/uczniów niż same sformułowania „bardzo dobrze”, „świetnie”, „super”.
Jest jeszcze jeden sposób chwalenia, kiedy również stosuje się opis. Dodatkowym elementem jest jedno lub dwa słowa podsumowujące godne pochwały zachowanie dziecka. Ważne, aby znaleźć słowo, które dziecku/uczniowi powie coś o nim samym, coś
Przykład: „Widzę, że doskonale wiesz, kiedy podawać piłkę do kolegów. Przyjemnie jest widzieć jak grasz. To się nazywa gra zespołowa!”
czego nie wiedziało wcześniej, aby dać mu nowe spojrzenie na siebie.
- Opisz, co widzisz.
- Opisz, co czujesz.
- Podsumuj godne pochwały zachowanie dziecka.
Proste sposoby pochwały wywołują zasadniczy efekt. Dziecko/uczeń poznaje swoje możliwości, dokładnie wie, w czym jest dobry, a jego czyny, stają się doświadczeniem życiowym, do którego może wrócić w czasie zwątpienia lub zniechęcenia. W naturalny sposób buduje pewność siebie i zaufanie do własnych umiejętności. Psycholog Nathaniel Branden, zajmujący się poczuciem własnej wartości podkreśla, że „nie ma bardziej wartościowej, ważniejszej dla człowieka oceny, nie ma czynnika bardziej decydującego w rozwoju psychicznym i motywacyjnym niż ocena samego siebie. […] Istota tej samooceny ma głęboki wpływ na proces myślenia człowieka, jego emocje, pragnienia, wartości i cele. Jest to najważniejszy czynnik kształtujący zachowanie.”
Warto zwrócić szczególną uwagę na uczniów, u których można zauważyć brak wiary we własne możliwości, wysoki samokrytycyzm czy zniechęcenie do uprawiania aktywności fizycznej. Bardzo szczegółowe, konsekwentnie i prawidłowo przekazane pochwały, nawet bardzo małych elementów, mogą wywołać pozytywne, relatywnie szybkie zmiany nastawienia i zachowania uczniów. Jednocześnie pamiętając, że najważniejszym elementem powinna być radość z uprawiania sportu.
ps. UWAGA! Powyższe metody udzielania informacji zwrotnej działają nie tylko w odniesieniu do dzieci! I nie tylko w odniesieniu do sportu! Ale o tym cichosza – bo to tajemnica – i w ogóle poza tematem naszego bloga!
Kontynuując wątek informacji zwrotnej, kolejny wpis tego cyklu poświęcimy temu w jaki sposób przekazywać konstruktywną krytykę / obszar do rozwoju młodego zawodnika.
Całe artykuły mojego autorstwa ukazały się w czasopiśmie Wychowanie Fizyczne w Szkole: „Jak chwalić i jak przekazywać konstruktywne informacje zwrotne na lekcjach wychowania fizycznego” (WF_4_2015) oraz „Warsztat komunikacji dla nauczycieli wychowania fizycznego” (WF_5_2015)
