W pierwszej części wpisu poświęconego informacji zwrotnej, pisaliśmy o zasadach jej udzielania oraz o tym, jak konstruować pochwałę. W tym fragmencie wymienimy możliwe negatywne konsekwencje używania pochwał i krytyki, a także propozycje przekazywania młodemu zawodnikowi informacji dotyczącej obszaru do rozwoju.
Informacja zwrotna jest niezwykle potrzebna, szczególnie dla osób, które uczą się nowych umiejętności. Stanowi ona ważny element treningu umiejętności, korygowania własnych działań, wyciągania wniosków, nabierania adekwatnej samooceny. Dlatego też musi zawierać aspekt korygujący, a więc informację dzięki której odbiorca (w tym przypadku nasz młody zawodnik) może się rozwinąć. Dbanie o równowagę między dostrzeganiem pozytywów i tego, co już robi dobrze a obszarem, w którym może się rozwinąć będzie niezwykle istotne. Rzecz jasna, pamiętamy o zasadach udzielania informacji zwrotnej (o tym pisaliśmy w części pierwszej), bo niewłaściwie użyta przyniesie odwrotny skutek do zamierzonego.
Jakie negatywne konsekwencje może mieć używanie krytyki oraz niewłaściwe użycie pochwał?
KRYTYKA
- obniżony poziom wartości siebie
- chwiejna samoocena
- zaburzony, często negatywny obraz samego siebie
- negatywne myśli na swój temat
- rezygnacja z podejmowania wyzwań czy nowych zadań
- rezygnacja z uprawiania aktywności fizycznej
Przekazywanie krytyki szczególnie w sposób uogólniony oraz skierowany na człowieka i jego cechy charakteru może powodować wiele negatywnych skutków. Jeżeli krytyka ta będzie dotyczyła dzieci oraz młodzieży wymienione konsekwencje psychologiczne mogą stać się wyraźne także w późniejszym, dorosłym życiu.
NADMIERNE POCHWAŁY
- zwątpienie w wiarygodność osoby chwalącej
- może być odczytana jako manipulacja
- może prowadzić do natychmiastowego zaprzeczenia
- może wywołać obawę
Czasami pochwały udzielone w najlepszej wierze przynoszą nieoczekiwane efekty. I choć osoba, która tę pochwałę wygłasza robi to szczerze i w dobrej wierze, dziecko czy uczeń (ogólnego, często powtarzanego) może mieć mieszane uczucia. I choć z pewnością wychwalanie nie ma tak poważnych skutków dla osoby jak często stosowana wobec niej krytyka, to warto zwrócić uwagę jakie skutki może mieć ogólna, mało konkretna pochwała.
Jak w takim razie konstruktywny sposób przekazywać wskazówki?
Po przeczytaniu konsekwencji stosowania krytyki i nadmiernych pochwał postawione powyżej pytanie nasuwa się samo. Jak w takim razie przekazywać konstruktywną informację zwrotną, aby przynosiło to zamierzony efekt, a uczniowie/dzieci/młodzież mogły dzięki temu wzrastać?
Obszar do rozwoju
Na początku warto zamienić słowo krytyka na wskazówka, obszar do rozwoju, rezerwa czy element do poprawy w przyszłości. Słowa mają znaczenie. Każde z nich ma jakieś konkretne skojarzenie w naszym umyśle: Z czym kojarzy nam się krytyka? Odpowiedź na to pytanie w myślach: Z czym Tobie się kojarzy? Mogę zaryzykować stwierdzenie, że nie było to skojarzenie pozytywne. Natomiast jak odbieramy słowo rezerwa? Obszar do rozwoju? Warto się nad tym zastanowić oraz rozpoczynać zmianę pewnego nawyku od małych elementów. W ten łatwy sposób osoba, która będzie udzielała konstruktywnej informacji zwrotnej zawierającej obszary rozwoju, będzie mogła zmienić swoje nastawienie.
Drugim bardzo ważnym elementem jest to, aby ocenie podlegało zachowanie osoby, nie zaś człowiek. Mówimy o tym konkretnym zachowaniu, które niedawno zostało wykonane. Staramy się nie uogólniać wykonanego zadania czy zachowania, a skupić się na tym co stało się „tu i teraz”. W ten sposób osobie, która została oceniona relatywnie łatwo będzie zmienić, poprawić, udoskonalić przedmiot oceny.
Przykład: zamiast mówić „jesteś mało wygimnastykowana” (odbierane jako stała, trudna do zmiany cecha) powiedz: „w tym ćwiczeniu powinnaś poćwiczyć jeszcze sam element przewrotu przez drążek”
Przekazując konkretne elementy do poprawy można wykorzystać określone techniki, które tą czynność ułatwią. Jedną z nich jest technika składająca się z czterech kroków i nazwana została metodą FUKO.
F czyli fakty, konkretne zachowanie, które zobaczyliśmy, bez stosowania zbędnych ogólników.
U czyli uczucia, jakie wywołało w Tobie to konkretne zachowanie.
K czyli konsekwencje zachowania.
O czyli Twoje oczekiwania dotyczące zamiany tego zachowania.
Przykład: „zauważyłam, że przy ostatnim skoku przez kozła niedostatecznie podnosisz nogi do góry, w wyniku czego brakuje ci kilku centymetrów do pokonania przeszkody” (Podanie faktów i konsekwencji działania). „Spróbuj popracować nad siłą nóg, a zobaczysz, że uda ci się pokonać przeszkodę”(oczekiwania).
Inna technika zawiera trzy elementy dotyczące danego zachowania (ang. ‘Stop, Start, Continue’).
Przekaż osobie wykonującej ćwiczenie/zadanie:
- Co powinna zacząć robić (aby wykonywać to ćwiczenie poprawnie)
- Co powinna przestać robić (co przeszkadza w wykonywanym ćwiczeniu)
- Co powinna kontynuować (co wykonywała dobrze, poprawnie w tym ćwiczeniu)
Przykład: (skok w dal) „Zauważyłem/łam, że powinieneś przykładać większą siłę podczas odbicia przy skoku, przestać natomiast patrzeć pod nogi. Uważam, że masz bardzo dobrą szybkość na bieżni, staraj się kontynuować ten element”
Jeżeli jest taka możliwość, można skłonić osobę wykonującą ćwiczenie do refleksji i poprosić o dokończenie tych samych zdań:
- Powinnam zacząć robić/wykonywać….
- Powinnam przestać robić/wykonywać…
- Chciałabym kontynuować/ Dobrze wykonywałam element…
Podsumowanie:
Co możesz robić jako trener, nauczyciel lub rodzic, aby przekazywać informacje zwrotne zawierające obszary do rozwoju zawodnika?
- Zamień słowo krytyka na rezerwa, obszar do rozwoju
- Zwracaj się bezpośrednio do osoby
- Oceniaj konkretne zachowanie osoby, wykonane przez nią ćwiczenie/zadanie
- Staraj się oceniać zachowanie zaraz po jego nastąpieniu
- Skup się na zachowaniu, które miało miejsce przed chwilą, nie na tym jak zachowywała się ta osoba „w ogóle”
- Oceniaj te aspekty zachowania, na które oceniany miał wpływ
*Całe artykuły mojego autorstwa ukazały się w czasopiśmie Wychowanie Fizyczne w Szkole: „Jak chwalić i jak przekazywać konstruktywne informacje zwrotne na lekcjach wychowania fizycznego” (WF_4_2015) oraz „Warsztat komunikacji dla nauczycieli wychowania fizycznego” (WF_5_2015)
